El İdrisi, Sicilya Kralı II. Roger'in hizmetinde bulunmuş Arap gezgin, haritacı ve coğrafyacıydı.

El İdrisi, 1100 yılında Fas’ın kuzeyinde Cebelitârık Boğazı’nın Akdeniz’e açılan kesiminde İspanya hâkimiyetinde şehir olan Sebt'de (Ceuta) doğmuştur. Tam adı Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed Şerif el-İdrîsî'dir. İlk eğitimini Endülüs’ün Kurtuba şehrinde aldı, daha sonra Anadolu, Kuzey Afrika ve İspanya’ya, Fransa ve İngiltere’ye kadar gitti.

El İdrisi çalışmalarıyla, tabii ilimlere ve felsefeye karşı ilgisi bulunan Sicilya Norman Kralı II. Roger’in (d.1095-ö.1154) dikkatini çekti ve El İdrisi'yi Kuzey Afrika’dan Palermo’ya davet etti. El İdrisi, Sicilya’da 1138’den 1161’e kadar kaldı ve bu dönemde kendisinin tanınmasına vesile olan üç eser vücuda getirdi. Bunlardan ilki Nüzhetü’l-Müştâk fî İhtirâki’l-Âfâk (Tabula Rogeriana) isimli eseridir. Bu eser İdrîsî’nin en önemli eseri sayılmaktadır. Nüzhetü’l-Müştak, dünya coğrafyasını içermektedir.

El İdrisi, coğrafya ve haritacılık alanında kaleme aldığı eserlerle hem İslam dünyasının bilgi birikimine katkı sağlamış, hem de bu bilgilerin Avrupa’ya aktarılmasında önemli rol oynamıştır.

El İdrisi, daha genç yaşta iken İspanya, Portekiz, Fransa, İngiltere, Kuzey Afrika ve Anadolu’yu gezmiş, topladığı verilerle kapsamlı bir coğrafi bilgi ağı oluşturmuştur. Avrupa ve Asya kıtalarıyla Afrika kıtasının ekvatorun kuzeyinde kalan bölümlerini Marco Polo'dan tam iki yüzyıl önce haritaya aktardı.

El İdrisi, yaklaşık 1145 yılında Sicilya Norman Kralı II. Roger’in hizmetine girmiş ve yaşamının geri kalanını Sicilya adasında Palermo’daki sarayda geçirmiştir. Kralın isteği üzerine, mevcut haritaların yetersizliğini gidermek amacıyla gümüşten bir yer küresi yapmış ve başyapıtı olan Nüzhet el-Müştâk (diğer adıyla Kitab el-Rucerî, Latince: Tabula Rogeriana, Roger’in Kitabı) adlı eserini hazırlamıştır. Bu eseri, Orta Çağ coğrafyasının en önemli ve kapsamlı kaynaklarından biri olarak kabul edilir. Bununla birlikte, eser üzerine çeşitli çeviriler ve çalışmalar yapılmıştır. İdrisi bu kitabını hazırlarken, kendi gözlemleri yanında İbn Havkal'dan ve Kral II. Roger için seyyahlar ve tacirler tarafından düzenlenmiş olan raporlardan yararlanmıştır.

Gümüşten yuvarlak bir Dünya haritası oluşturan El İdrîsî, Orta Çağ'ın en önemli coğrafyacılarından biri olarak kabul ediliyor.

El İdrisi'nin yazdığı "Tabula Rogeriana" adlı bu eserde yer verilen haritalar incelendiğinde, Dünya’nın ekvatordan kuzeye doğru 7 iklim kuşağı ve bunları dik olarak kesen 10 boylam çizgisiyle 70 parçaya bölündüğü görülür. Her parçanın kapsadığı ülkelerin coğrafi özellikleri, madenleri, bölgede yaşayan hayvanları ve yetişen bitkileri, yolları ve ülkelere dair diğer özellikler ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Özellikle Akdeniz Bölgesi ve Balkanlar hakkında verilen bilgiler oldukça önemlidir.

El İdrîsî, Dünya'nın çevresini de 22,900 mil olarak hesapladı. Dünyanın çevresinin ekvator noktasında 24,902 mil olduğu düşünüldüğünde, İdrîsî bu ölçümünde fazla yanılmamıştı.

Bugün kullanılan haritalardan farklı olarak Müslüman bilginler tarafından hazırlanan haritalarda güney haritanın yukarısında, kuzey ise haritanın aşağısında gösteriliyordu. İslam’ın kutsal şehri Mekke ise haritanın merkezinde yer alıyordu.

İdrisi’nin dünya haritasının üst bölümünde Afrika, alt bölümünde ise İngiltere ve İskandinavya bulunmaktadır. Bu yerleşim dönemin birçok Arap kartografının yarattığı haritalarda bulunmaktadır. Haritanın ortasında ise Müslüman inanışına uygun olarak Mekke yer almaktadır.

El İdrisi hazırladığı haritalar için seyyahlar ve gemi kaptanlarından bilgi topladı. Uzak beldelere grup gezileri düzenledi. Böylece topladığı bilgileri birbirleriyle birleştirmeye çalıştı. Daha önceki coğrafya bilgilerini topladı ve değerlendirdi. Seyahatleri on beş sene sürdü ve nihayet muhteşem eserini 1145 senesinde tamamladı. Hazırlanan bu eser; doğruluk, görüş sahasının genişliği ve kapsamı itibariyle Batlamyus’ün dünya haritasını çok geride bırakmıştır. İdrisi, eserine Kitab-ür-Rüşandi (Tabula Rogeriana) ismini verdi. Eserde, 180 derece boylamlık dünyayı yedi iklime böldü ve her iklimi de on altı bölüme ayırdı. Kitapta, başka Arapça kitaplarda bulunmayan Finlandiya, Polonya ve Rusya hakkında bilgiler verdi.

Skotland’ı, Salisburg, Winchester, Southampton, Shoreham, Dover, Hasting, Tondon, Durham, Dorchester ve bazı İngiliz şehirlerini oldukça detaylı olarak tanıtmaktadır. İngiltere için; “Deve kuşunun başı gibi olan bir adadır. Büyük şehirleri, yüksek dağları, ova ve nehirleri mevcuttur. Toprağı verimli, insanları kuvvetli, cesur ve enerjiktir. Kış mevsimi hakimdir.” diye yazmaktadır.

Binlerce gezginle birebir görüşen İdrîsî daha önceki haritalarda bulunmayan yerleri gösterdiği doğru haritalar hazırladı. İdrîsî’nin haritası sonraki yıllarda Avrupa’da çizilen haritalar üzerinde derin izler bıraktı.

El İdrisi, kitabında dünya hakkında şu bilgiye yer vermektedir:
“Ekvatorun boyu 360 derecedir. Kutupla ekvator çizgisi arasında 90 derece vardır. Ancak yeryüzünün yaşanan bölümü ekvatorun 64 derecesine kadar olan kısmıdır. Geriye kalan bölgelerde çok sıcaktan veya çok soğuktan dolayı canlı varlık yoktur. Dünya aslında yuvarlaktır. Ancak tam bir küre biçiminde değildir. Su ise ona yapışık olup, ondan ayrılamaz. Yer ile su, yumurtanın içindeki sarı gibi, feleğin ortasında bulunur. Bir kuvvet onları kuşatmakta ve felek tarafına doğru çekmekte veya itmektedir. Bunun hakikatını Allahü teala bilir. Mahluklar yerin sırtında bulunurlar. Mıknatısın demiri çektiği gibi yer de üzerindekini çeker.”

Tabula Rogeriana'nın günümüze ulaşan on el yazması nüshası bulunuyor. Bunlardan beşi tam metni içerirken, sekizinde haritalar yer almaktadır. Bu nüshaların ikisi Fransa Millî Kütüphanesi'nde bulunuyor; en eskisi yaklaşık 1325 yılına tarihleniyor. Bir başka kopya ise 1553’te Kahire’de hazırlanmış olup, günümüzde Oxford’daki Bodleian Kütüphanesi’nde saklanıyor. Bu nüsha 1692 yılında edinilmiştir. Eserin dünya haritası ve yetmiş bölgesel haritanın tamamını içeren en eksiksiz nüshası ise İstanbul’da korunuyor.

El İdrisi, 1165 yılında İtalya'nın Sicilya adasında Palermo şehirinde 65 yaşında ölmüştür.

Kitapları :
Tabula Rogeriana (Nüzhetü'l-Müştâk fi İhtirâkı'l-Âfâk)
Ünsü'l-Mühec ve Ravzü'l-Ferec
El-Câmi' li-Şıfâtı Eştâti'n-Nebât ve Durûbi Envâci'l-Müfredât Mine'l-Eşcâr Ve's-Simâr Ve'l-Hasâ'is


Kaynak:Biyografiler.com