Münir Hayri Egeli, 1899 yılında İstanbul’da doğmuştur. Nüfus kayıtlarında ismi Ahmet Münir Egeli’dir. Nüfus kayıtlarında ismi Ahmet Münir Egeli olarak geçse de o, Münir Hayri Egeli olarak tanınmıştır. Annesi, Hasan Ali Yücel ile kardeş çocuğu olan Fatma Seniye Hanım, babası Alemdar Mustafa Paşa sülalesinden Rusçuklu Mehmet Hayri Bey’dir. İlköğrenimini Kadıköy Numune Mektebinde görmüştür. Darülmualim’den (Erkek Öğretmen Okulu) mezun olduktan sonra 1917- 1918 senesinde Darüşşafaka’da tarih ve resim, el işi öğretmeni olarak görev yaptı. 1922 yılında Mercan Sultanisinde öğretmenlik yaparken kendi deyimiyle “anormal çocuklara mektep açmak” amacıyla “kendi adına” Paris’te Sorbonne Üniversitesinde marazı ruhiyat (Psikopatoloj) okudu.

Münir Hayri Egeli, Paris’te öğrenim gördüğü yıllarda Doktor Nihat Reşat Belger’in kurduğu Türk İstihbarat Bürosunun Müdürlüğünü de yaptı.

Münir Hayri Egeli, Fransızca, İngilizce, Almanca ve Rusça lisanlarını iyi, İtalyanca, Arapça ve Farsça lisanlarını anlayacak derecede bilmekte idi.

Yurda döndükten sonra 1923 senesinde Matbuat ve İstihbarat Müdüriyetinde memur olarak çalıştı. Aynı yıl içerisinde işsiz kalan Münir Hayri Egeli, bir süre İkinci Meclis inşaatında bulunmuştur. Atatürk ile ilk defa yüz yüze gelmesi de bu görevi sayesinde gerçekleşmiştir. Daha sonra Çankaya Köşkünün yenilenmesinde çalışarak tavan süslemelerini yapmıştır. Çankaya’daki çalışmaları sırasında da Atatürk ile yakınlaşmış, yine onun çabalarıyla öğretmenlik mesleğine dönmüştür.

1923-1925 yılları arasında Trabzon Lisesinde Fransızca muallimliği görevinde bulundu. Atatürk’ün bir yurt seyahati sırasında Trabzon’a gelmesiyle Trabzon valisi Cemal Bey’in isteğiyle Atatürk’ün şahsî rehberliğini yapmakla görevlendirilmiştir. Atatürk, sorduğu sorularla eğitimci olduğunu öğrendiği Egeli’yi Ankara Tayyare Cemiyetinin Türk Hava Mecmuasında müdürlüğe tayin ettirmiştir. Aynı zamanda 1925 yılında Ankara Musiki Muallim Mektebinde Fransızca öğretmenliği yapmaya devam etmiştir.

Münir Hayri Egeli’nin Tayyare Cemiyeti Neşriyat Müdürlüğünün başına niçin getirildiği kısa sürede anlaşılmıştır. Cemiyet başkanı Fuat Bey: “Gazi hazretleri, büyük nutuklarının baskısı işini cemiyetimize havale buyurdular. Biz de sizin zevkinize itimat ederek bu işin gerçekleşmesini sizden istiyoruz.” demiştir. Bunun üzerine Mustafa Kemal ATATÜRK’ün Nutuk’unu düzenlemekle de görevlendirilmiştir.

1928 yılında Kocaeli Milli Eğitim Müdürü olarak atanan Münir Hayri Egeli, 1932 yılında Ankara İsmet Paşa Kız Enstitüsü Müdürlüğüne getirildi.

İzmit, Bolu ve Balıkesir’de maarif müdürlüğü görevlerinde bulunmuştur. Atatürk’ün 1930’ların başında Münir Hayri Egeli’yi sinema eğitimi alması için Berlin Neubabelsberg ve Rusya’ya gönderdiği iddia edilmektedir. Bu dönem, ülkenin her açıdan atılım yaptığı bir dönemdir. Halkevleri bu dönemde kurulmuş, ekonomik kalkınmanın yanı sıra sinema, tiyatro, müzik, folklor ve plastik sanatlar alanında da önemli çalışmalar başlatılmıştır. Atatürk, bu kültür atılımı çerçevesinde ulusal opera ve bale sanatının doğuşuna büyük önem vermiştir.

Ankara Halkevi bünyesinde 1932-1934 yılları arasında yaptığı tiyatro ve opera çalışmaları ile tanınır hale geldi. Ankara Halkevinde sahnelenen Sel, O ve Biz operetlerini yazdı. 1933 yılında kurulması planlanan Milli Temsil Akademisi için Avusturya, Almanya, Çekoslovakya, Macaristan, İtalya ve Yunanistan’a tiyatro konusunda iki ay süren inceleme gezisine gönderildi. Alman müzisyen Carl Ebert’in karşı çıkmasıyla Münir Hayri Egeli’nin Milli Temsil Akademisi ile kuruluş aşamasında ilişiği kesildi.

Münir Hayri Egeli, Atatürk’ün isteği üzerine sinema öğrenimi görmüş, onu anlatan bir film çevirmiş; yine Atatürk’ün isteği ile roman, liberetto, piyes yazmış çok yönlü bir sanatçıdır.

Münir Hayri Egeli, Şefika Egeli ile evlendi. Erdoğan Egeli (d.1925-ö.1983) adında oğlu vardı. Diğer oğlu 1952 İTÜ Mimarlık Fakültesi mezunu mimar Can Egeli'ninde (d. 1927; ö. 1969, Münih, Almanya) babasıdır. Oğlunun Almanya'da intihar ederek ölümünden bir yıl sonra vefat etmiştir. Münir Hayri Egeli, Şefika hanımdan boşandıktan sonra saadet hanım ile evlenmiştir. Bu eşinden de Gülsüm ve Gülbüm adında iki kızı olmuştur.

Münir Hayri Egeli tarafından 1932 yılında kaleme alınan "Bayönder" manzum bir perde ve sekiz tabloluk bir tiyatro eseridir. Konusu ve gelişimi Atatürk tarafından tespit edilmiştir. Atatürk'ün hayatını sembolleştiren bir eserdir. Ayrıca Atatürk, yazılış sürecinde oyun metnini bir dramaturg gibi incelemiş ve düzeltmeler yapmış; besteci Necil Kazım Akses'e metni vererek opera olarak bestelenmesini istemiştir. Oyun, 1934 yılında opera haline getirildi.

1934 yılında ana fikri Atatürk tarafından verilen Özsoy Operası’nın Librettosunu yazdı. Ahmet Adnan Saygun tarafından da bestelendi. Opera Mustafa Kemal ATATÜRK’ün isteği üzerine temasını bizzat Atatürk’ün verdiği ve Türkiye'yi ziyaret edecek olan İran Şahı Rıza Pehlevi onuruna sahnelenmesini istediği operanin libretto'sunu Münir Hayri Egeli, Mustafa Kemal ATATÜRK’ün yönergeleri ve denetimi ile yazmış, Ahmet Adnan Saygun daha 27 yaşındayken ve 2 ay gibi kısa bir sürede bestelemiştir. Opera, 19 Haziran 1934 tarihinde İran Şahı ve Atatürk’ün huzurunda Ankara Halkevinde sahnelenmiştir.

Cumhuriyetin 10.yıl posta pullarının resimlerini Münir Hayri Egeli yapmıştır. Atatürk'ün emri ile Mimar Sinan'ın simasını tesbit eden madalyonu ve Paris salonuna kabul edilen Zeybek heykelini yaptı, bir kısım gümüş paralarımızın resmiyle İzmir Kültür Parktaki büyük endüstri heykelini yapmıştır.

Münir Hayri Egeli, opera alanında bu ilk girişimin ardından daha sonraları Taş Bebek, Bay Önder ve Bir Ülkü Yolu adlı operaların librettosunu yazdı. Bir Ülkü Yolu’nun konusu aşk olsa da eserde karşımıza çıkan ok atma yarışmasında sayıları altı adet olan oklarla Atatürk ilkeleri sembolleştirilmiştir.

1936 yılında, Mimar Sinan portresini çizdi ve madalyonunu tasarladı. Münir Hayri Egeli, 1936 yılında “Küçük Paralar,” “Yeni Ağustos Böcekleri ve Karıncalar” ve “Haftamızı Oynuyoruz” adlı çocuk piyesleri yazdı. Bu piyesler Ankara Halkevinde oynandı.

Münir Hayri Egeli, 1936 yılında Halkevinin çalışmalarını gösteren Halkevinde Halk ve Gençlik adlı bir kısa bir film hazırladı. 1937’de Ankara’da açılan Uluslararası Kömür Sergisinin düzenlenmesinde çalıştı. Sergide, yaptığı Atatürk ve İsmet İnönü rölyeflerini sergiledi. 1938 yılında yönetmenliğini yaptığı Doğan Çavuş adlı film yarım kaldı. 1940’lı yıllarda Polis Enstitüsünde öğretmenlik yaptı.

Münir Hayri Egeli, “Amatör bir sanatçı” olarak Mustafa Kemal ATATÜRK’ün büstünü yaptı. Ayrıca Atatürk’ün bir heykelini de yaptı ancak Atatürk, heykeli “Vladimir Ilyich Lenin’e benzediği” gerekçesiyle beğenmedi.

1948 yılında haftada bir Cumartesi çıkan Haftalık Gazete adlı dergiyi çıkardı. 1943-1950 yılları arasında yayınlanan Çocuk Haftası dergisine çocuk masalları yazdı. Ayrıca bu dönemde; Cemal Kutay’ın çıkardığı Millet Dergisi'nde “Eski Bir Atatürkçü” mahlası ile “Bilinmeyen Atatürk’ten Hatıralar” başlığı altında yazılar yazdı. Bu yazılarda, Atatürk ile ilgili doğruluğu tartışmalı hatıraları ve Atatürk’ün kendi el yazısı ile yazdığı iddia edilen yazıları yayınladı.

Demokrat Parti döneminde Ses Tiyatrosunun müdürü olan Münir Hayri Egeli’nin yazdığı Fındık Kurdu adlı müzikal oynandı. Büyük bir çoğunluğu 1950’li yılların başında tarihi film furyasında çekilen 7 filmin yönetmenliğini yaptı. Bu filmler içinde bazı kısımları Pakistan’da çekilen Nilgün (1954) ve Ayhan Işık’ın ilk filmi Yavuz Sultan Selim ve Yeniçeri Hasan (1952) vardır. Bu kurmaca filmlerin dışında Atatürk'ün hayatını anlatan “Atatürk Sevgisi” (1954) belgesel filmini hazırladı.

Türkiye serinofil derneğinin kurucusudur.

Atatürk'ün özel mektubu ile Arjantin, Almanya, İtalya ve Rusya, Hindistan, Pakistan, Kuzey Afrika ve Avrupa ülkelerine gitti. Pakistan'da “Nilgün” adlı filmi çevirdi. 1961 yılında “Kolsuz Bebek” adlı filmi Türk sinemasında çekilen birbirinden bağımsız üç öykülü ilk film oldu.

Münir Hayri Egeli, 25 Ekim 1970 tarihinde İstanbul’da 71 yaşında öldü.

2024 yılında "Bir Cumhuriyet Şarkısı", filminde 1930’lu yılların Türkiyesi’nde sanatla devrim yapan bir avuç genç, yetenekli ve azimli insanın hikayesini konu ediyor. 1930’lu yıllar Türkiye’sine ayna tutan filminin yönetmen koltuğunda Yağız Alp Akaydın oturuyor. Filmde Salih Bademci, Ahmet Adnan Saygun’a, Ahmet Rıfat Şungar, Münir Hayri Egeli’ye, Ertan Saban, Mustafa Kemal ATATÜRK’e, Şifanur, Gül Nükhet’e, Melis Sezen, Saygun’un eşi Mediha Hanım’a, Birce Akalay, Nimet Vahid’e, Okan Yalabık, Osman Zeki Üngör’e, Mehmet Özgür, Süleyman’a hayat veriyor.

Kitapları :
1934 - Bay Önder : Türk Destanı (Tiyatro)
1934 - Bir Ülkü Yolu (Tiyatro)
1936 - Yeni Ağustos Böceği ile Karıncalar (Tiyatro)
1936 - Haftamızı Oynuyoruz (Tiyatro)
1944 - Üryan Efe (Tiyatro)
1945 - Yiğit Hamza (Tiyatro)
1946 - Yörük Emine (Tiyatro)
1947 - Sihirli Saat ve Hayat Makarası (Tiyatro)
1947 - Atlı Kız (Tiyatro)
1947 - Alageyik: Millî Türk Masalları (Masal)
1951 - Eşek Kulaklı Prens (Masal)
1952 - Milli Hikâyeler (Hikâye)
1953 - Guguklu Saat (Diğer)
1954 - Renkli Resimli Oyunlu Alfabe (Diğer)
1954 - Hamur Çocuk (Hikâye)
1954 - Kağıt Kayık (Diğer)
1954 - Alfabe Oyunu (Diğer)
1955 - Yağmur Nine (Diğer)
1955 - Kurşun Asker (Diğer)
1955 - Atatürk (Diğer)
1956 - Sinek Sultan: Kız Kulesinin Hikayesi (Hikâye)
1957 - Mor Derenin Kızı (Diğer)
1957 - Nine Bacının Masal Torbası (Masal)
1957 - Ne Verirsen Elinle O Gider Seninle (Diğer)
1957 - Gülme Komşuna Gelir Başına (Diğer)
1957 - Tahta Bacaklı Prens (Diğer)
1957 - Tatlı Söz Yılanı Deliğinden Çıkarır (Diğer)
1957 - Tuttuğun Altın Ola (Diğer)
1957 - Yürü Ya Kulum (Diğer)
1957 - Al Gülünü Ver Gülümü (Diğer)
1957 - Ay Perileri (Diğer)
1957 - Etme Bulma Dünyası (Diğer)
1957 - Garip Kuşun Yuvası (Diğer)
1959 - Büyük Türklerden Örnek Hikâyeler (Hikâye)
1960 - Halkapınar'ın Avcı Kızı (Masal)
1960 - Harlayım mı Gürleyim mi (Masal)
1960 - Kuş Sütü : Türk Atasözlerinden Masallar (Masal)
1960 - Kız Kulesi Yas Kulesi (Diğer)
1962 - Yusufçuk (Diğer)
1962 - Cimcime Elma Çiçeği (Diğer)
1970 - Gür Babanın Oğlu (Masal)
1970 - Gözyaşı Dergisi : Çocuk Masalları (Masal)

Filmleri:
1919 - Binnaz (yönetmen yardımcısı)
1930 - Atatürk'ün Gezi Belgeseli (yönetmen, senaryo)
1936 - Ben Bir İnkılap Çocuğuyum (Film Bitirilemedi) (yönetmen)
1938 - Doğan Çavuş (yönetmen)
1948 - Efe Aşkı (senaryo)
1951 - Yavuz Sultan Selim ve Yeniçeri Hasan (yönetmen, senaryo yazarı)
1951 - Cem Sultan (yönetmen)
1951 - Vatan ve Namık Kemal (senaryo yazarı)
1952 - Söz Müdafanındır (yönetmen, senaryo yazarı)
1953 - Yıldırım Beyazıd ve Timürlenk (yönetmen, senaryo yazarı)
1953 - Sarı Zeybek (yönetmen, senaryo yazarı)
1954 - Nilgün (yönetmen)
1963 - Kolsuz Bebek (yönetmen, senaryo yazarı, yapımcı)


Kaynak:Biyografiler.com